Stanowi 2/3 przypadków schorzeń nowotworowych u kobiet. Predyspozycje stwarzają liczne porody, zwłaszcza z uszkodzeniem szyjki macicy i przewlekłe stany zapalne. Rozwija się stopniowo. Jako stan przedrakowy przyjmuje się: leukoplakię (rogowacenie białe), odnawiające się, długotrwałe i niegojące się nadżerki części pochwowej, brodawczaki płasko-nabłonkowe szyjki, polipy, przewlekłe stany zapalne błony śluzowej szyjki macicy. Rakiem przedinwazyjnym (kliniczny stopień 0) określa się stadium początkowe z atypowymi komórkami nabłonka, niewykraczającymi poza warstwę błony podstawowej. Rak inwazyjny rozpoczyna się od nacieczenia podścieliska i szerzy się stopniowo przez ciągłość.
Przybiera formy:
- tworu kalafiorowego na tarczy części pochwowej, kruchego, łatwo krwawi na skutek dotyku;
- kraterowych owrzodzeń, łatwo krwawiących, powstałych na skutek procesów martwiczych, połączonych z cuchnącymi upławami;
- raka naciekającego;
- raka wewnątrzszyjkowego, rozwijającego się w kanale szyjki, bardzo trudnego do rozpoznania.
Objawy kliniczne to upławy surowiczo-ropne, krwawienie kontaktowe, po wysiłku, przy stosunkach płciowych, następnie ból promieniujący w okolicach kości krzyżowej i podbrzusza. Metodą rozpoznawania stanów przedrakowych i wczesnych stadiów raka szyjki macicy jest cytologia, kolposkopia, kolpomikroskopia i badanie histopatologiczne wycinka szyjki macicy.
